Yeremia 3:19-25; Jabur 36:5-10 ETUKING GESANG LAN PEPADHANG “Amargi tuking gesang punika wonten ing Paduka; anggen kawula ningali pepadhang namung wonten ing pepadhang Paduka.” (Jabur 36: 10) Pangajining gesang punika boten mapan wonten ing kawontenaning gesang ingkang bingah kemawon utawi sisah kemawon. Boten ngemungaken mapan ing kabegjan kemawon utawi cilaka kemawon. Badhea bingah utawi sisah; begja punapa dene cilaka, nuwuhaken panglenggana bilih jejering manungsa minangka titahipun Gusti Allah punika sarwa ringkih lan winates nanging pikantuk sihipun Gusti.   Kala mangsanipun manungsa nampeni kabingahan lan kabegjan, murih sageda ngraosaken pamuji lan panuwun sokur wonten ngarsanipun Gusti.  Kala mangsanipun manungsa nampeni kasisahan lan kaapesan, murih tansaha emut lan kumandel ing ngarsanipun Gusti Allah ingkang nuwuhaken panglipur lan pangajeng-ajeng. Emanipun, kathah ingkang kepareng  nampi kabingahan lan kabegjan kemawon lan nyelaki kasisahan lan kaapesan. Tan nduga menawi kabingahan lan kabegjan punika asring milut manungsa anggenipun ngegung-egungaken kekiyatan lan kaluhuranipun piyambak. Sami dene kumalungkung; adigang-adigung-adiguna. Wusana nyenyamah Gusti. Ewadene kasisahan lan kaapesan sami dipun singkur. Inganggep  minangka bebendhunipun Gusti. Wusana sami nggugat lan ndakwa bilih Gusti boten tresna. Kamangka kasisahan lan kaapesan punika saged dados sarananipun Gusti Allah anggenipun  ndadar umatipun supados tansah pitados lan saged nampi berkahipun.   Dhatan pinanggih nalar jer Gusti Allah etuking gesang, lha kok kamitegan,  ngendeg gesang lan dhatengaken karisakan saha pepejah. Pramila makaten,  ing wekdal kaasoran; panandhang lan kasisahan, tansaha kumandel. Kumandel bilih Gusti piyambak, etuking gesang ingkang kepareng badhe mitulungi lan mberkahi. Sampuna ngantos ngglewar, napa malih murtad, ngudi pepadhang sanesipun. Awit inggih namung Gusti tuking gesang lan pepadhang ingkang sejati. |*AJ 

Yeremia 3:1-5; Jabur 36:5-10; 1 Korinta 7:1-7 ENDAHING GESANG BEBRAYAN “Kowe aja padha cegah-cinegah, kajaba kalawan padha sarujuke kanggo ing sawatara mangsa, supaya kowe bisa mligekake wektu kanggo ndedonga.” (1 Korinta 7:5a) Ing kawontenanipun gesang ingkang sangsaya rekaos, mliginipun ing babagan ekonomi; kathah brayat ingkang kepeksa nelakaken panyambut damelipun nglangkungi wekdal panyambut damel kados padhatan. Wosipun wiwit sumuruping srengenge ngantos angslupipun, dereng rampung anggenipun nyambut damel. Wusana wekdal kagem brayat sangsaya suda. Mirungganipun sesambetaning semah lan garwa.  Memper nalikanipun prei, kathah ingkang sami miji wekdal anggenipun rekreasi murih sesambetaning brayat sageda tansah rumaket lan anget. Sinaosa makaten nalika wekdal kempal punika kelangkung omber, kados kelampahan nalikanipun nedhengipun covid-19 srana Work From Home, boten ndadosaken brayat sangsaya supeket lan rumaket. Raos bosen, raos was lan sumelang, raos ajrih lan semplah ingkang nyarengi lampahing covid-19, njalari brayat sami dene sensitif; gampil kebrongot banjur padudon. Kepara gunggunging brayat ingkang sami pegatan sangsaya ndedel; inggil sanget. Pramila mekaten,  ingkang dados under sesabetaning brayat klebet semah-garwa punika sanes asring punapa awis-awis anggenipun sesarengan, ananging langkung utami bobot lan mutunipun anggenipun srawung. Rahayu nalikanipun Rasul Paulus kepareng mrayogekaken murih sesambetanipun semah-garwa punika saestu berkualitas, wonten kalanipun menawi sami cegah-cinegahan. Supados satunggal lan sanesipun wonten wekdal ndedonga. Temtu wonten ing pandonga punika sami kakeparengaken niti priksa kawontenaning sesambetan  ingkang sampun kelampahan. Temah pamratobat anggenipun nelakaken jejer minangka semah-garwa ingkang sembada tansaha kebabar.    Srana cegah-cinegahan, semah-garwa nampeni kekiyatan; panglipur tuwin pangajeng-ajeng. Temtu punika wonten watesipun, satemah saged “kumpul” malih klawan pangraosing manah ingkang “anyar” satunggal lan sanesipun. Endahing gesang bebrayan! |*AJ 

Wilangan 27:1-11; Jabur 106:1-12;  L. Pr. Rasul 8:18-24; Lukas 11:33-36 DADOSA PEPADHANG  “Mulane sing awas, pepadhang kang ana ing kowe iku aja nganti dadi peteng.” (Lukas 11:35) Salah satunggaling timbalaning gesang minangka umatipun Gusti inggih punika dados pepadhang. Pindha lilin, sampun samestinipun papanipun para pitados punika wonten ing jodhog murih sedaya tiyang ingkang sami langkung saged nyawang cahyaning lilin ingkang madhangi sakiwa tengenipun. Menawi cahyaning mblered, melik-melik lajeng pejah, tanpa guna anggenipun disumed. “Mulane sing awas, pepadhang kang ana ing kowe iku aja nganti dadi peteng.” (Lukas 11:35).               Emanipun, wonten kemawon umatipun Gusti ingkang samesthinipun dados pepadhang malah gesang ing salebeting pepeteng. Kados ingkang kebabar wonten gesangipun Simon; tiyang ingkang pinunjul ing pasikhiran, ingkang mratobat; nampeni baptis lan dados umatipun Gusti. Nalikanipun rasulipun Gusti Yesus sami nindakaken kaelokan ingkang ngeram-eramaken, awit panguwaosipun Sang Roh Suci, piyambakipun sajak meri lan adreng katedhakan  Sang Roh Suci. Sedyanipun sageda ngemperi kasudibyane para rasul anggenipun nindakaken kaelokan. Murih pinanggih sedya piyambakipun keparing atur besel dhumateng Rasul Petrus lan Yokanan. Lajeng disaruwe: “Dhuwitmu kenaa ing rusak bareng karo kowe, amarga kowe ngira, yen kowe bisa tuku peparinging Allah nganggo dhuwit. Kowe ora duwe panduman utawa wewenang tumrap prakara iki, amarga atimu ora jujur ana ing ngarsane Gusti Allah.” (Le. Pr. Rasul 8:18-21) Kados pundi sagedipun dados pepadhang menawi anggenipun  ngupadi pepadhang mawi cara ingkang peteng.  Mbeseli lan tumindhak boten jujur.   Pramila makaten salah satunggaling patrap murih saged dados pepadhang, inggih punika nebihi besel; badhe nampi utawa maringi, lan tumindaka ingkang jujur. Sanajan nampi kalenggahan ingkang luhur; ginayuh klawan besel, wusana lajeng korupsi, tanpa guna anggenipun dados pepadhang. Pramila sepisan malih, “Mulane sing awas, pepadhang kang ana ing kowe iku aja nganti dadi peteng.” Dadosa Pepadhang!|*AJ 

Para Hakim 5:12-21; Jabur 106:1-12; 1 Yokanan 5:13-21 NGRAOSAKEN BERKAH TUKING PANGANDEL “Dadine kita padha sumurup uga, yen kita wus tampa apa kang kita suwun marang Panjenengane.” (1 Yokanan 5:15b) Anteping kapitadosan wonten ing ngarsanipun Gusti punika gumantung anggenipun sami ngraosaken berkahipun Gusti. Sangsaya luber berkahipun Gusti karaosaken, sangsaya kandel kumandelipun wonten ngarsanipun. Kosok wangsulipun sangsaya berkahipun karaos sepi mamring, sangsaya tipis kumandelipun ing ngarsanipun. Kamangka saestunipun berkahipun Gusti punika binabar nyata ing sagunging gesang.   Kathah boten tirah, sekedhik dhatan kirang. Gumantung anggenipun ngraosaken. Makaten ugi ingkang kelampahan nalikanipun bani Israel badhe mangsah perang. (Para Hakim 5:12-21) Saperanganing taleripun Israel sami mantep nglurug perang sesarengan kaliyan Barakh lan  Dhebora. Inggih punika Efrayim, Benyamin, Zebulon, Ishakar lan Naftali. Wondene taler sanesipun sami mbobot-timbang lan gojak-gajek. Inggih  punika taler Ruben, Dan lan Asyer. Patrap ingkang benten ing antawisipun ingkang  mantep mangsah perang lan ingkang mangu-mangu amargi jalaran kandel lan tipising raos kumandel ing ngarsanipun Gusti. Kamangka prasetyanipun Gusti lumantar Dhebora lan Barakh punika nyata, angggenipun badhe ngulungaken para ratuning Kanaan sak wadyabalanipun.   Makaten ugi anggen kita mangsah perang ing pangguleting pagesangan. Unggul punapa kawon, katemtokaken dening sepinten kandel lan tipisipun raosing kumandel ing ngarsanipun Gusti minangka tuking pitulungan. Sanajan pacoben, panandhang lan kasangsaran nyerang lan ngrusuhi, sauger mantep kumandel ing Gusti bakal unggul. Laras kaliyan nas ing nginggil  “dadine kita padha sumurup uga, yen kita wus tampa apa kang kita suwun marang Panjenengane.”  Saestu dados pemut lan pembereg tumraping kita anggenipun kepareng nampeni lan ngraosaken berkahipun Gusti sanadyan taksih ing salebeting pandonga lan panyuwunan.   Ngraosaken berkah tuking kumandel. |*AJ

Para Hakim 4:1-16; Jabur 106:1-12; Efesus 6:10-17 SANTOSA ING PATUNGGILANIPUN GUSTI  “Wasana, padha dadia santosa ana ing patunggilane Gusti, lan ing kasektening panguwasane.” (Efesus 6:10) Ingkang nama pasamuwan utawi greja, miturut Pokok-Pokok Ajaran GKJ (PPAGKJ) inggih punika “Patunggilaning para pitados ingkang ngeneraken gesang ing kawilujenganipun Gusti Allah wonten ing Sang Kristus.”   Sanajan adegipun patunggilaning para pitados, emanipun, kathah pasamuwan ingkang crah lan lajeng bubrah. Wusana, awit boten saged nglestantunaken patunggilaning para pitados, madheg dados pasamuwan kang anyar. Begja menawi pasamuwan ingkang anyar punika santosa, temahan saged nindakaken bebahan minangka pasamuwan ingkang dewasa lan mandiri. Menawi boten, namung dados momotaning pasamuwan sanesipun. Pramila makaten ngudi patunggilaning pasamuwan punika perangan ingkang wigati sanget. Waosan para Hakim 4:1-16 mratelakaken ing sami. Nalika Barakh kadhawuhan numpes Sisera, senapatinipun Yabin, ratu ing Kanaan, dhawuh punika boten dipun estokaken piyambakan. Awit Barakh ndhadha bilih Israel kagungan nabinipun Allah ingkang mumpuni, inggih punika Dhebora. Barakh sumadya mangsah perang nalikanipun Nabi Dhebora inggih nyarengi ing palagan. “Manawi panjenengan nyarengi lampah kula, kula inggih badhe lumampah, nanging manawi panjenengan boten nyarengi, kula boten badhe lumampah.” (Para Hakim 4:8) Sanajan Dhebora sampun pratela: “Iya becik, aku bakal mbarengi lakumu, mung bae dudu kowe kang bakal dadi kajen ana ing lakumu saangkatan iki, amarga Sisera iku bakal diulungake Sang Yehuwah marang tangane wong wadon”. (Para Hakim 4:8) Barakh tetep teguh. Sauger Israel boten crah lan bubrah tansah santosa ing patunggilanipun Gusti.   Saestu tuladhaning andhap asor ingkang satuhu, ingkang dados pambereg pasamuwanipun Gusti anggenipun tansah santosa ing patungilanipun Gusti. Sanajan mbok menawi kedah mawi pangurbanan, boten ingajenan lan dipun lirwaaken. Tansaha ngudi santosaning patunggilaning pasamuwan! Gusti mberkahi! |*AJ

Yesaya 43:1-7; Jabur 29; Lelakone Pr. Rasul 8:14-17; Lukas 3:15-17, 21-22 ATAS ASMANE RAMA, PUTRA LAN ROH SUCI “Amarga Roh Suci durung tumendhak marang wong siji-sijia ing antarane  wong-wong mau, awit mung padha dibaptisi ing asmane Gusti Yesus.” (Lelakone Para Rasul 8:16) Tembung baptis, sacara wantah ngemu teges slulup. Ananging praktekipun, wonten ingkang baptis srana dislulup punapa dene namung  dipunciprati toya mawon. Matemah leres botenipun,  sah botenipun punika boten mapan ing praktekipun;  ananging wonten atas asmanipun sinten? Punapa Allah Sang Rama, Sang Putra utawi Sang Roh Suci? Prayoginipun baptis katindakaken ing asma tetiganipun, ALLAH SANG RAMA – SANG  PUTRA – SANG  ROH SUCI laras kaliyan pratelaning serat baptis.  Memper nalikanipun Rasul Petrus lan Rasul Yokanan sami nuweni pasamuwan ing Samaria, kekalihipun sami ndendonga malah sami kepareng numpangaken asta murih Sang Roh Suci tumedhak ing gesanging pasamuwan Samaria. Jer pasamuwan Samaria, rikala rumiyin, anggenipun baptis namung tinalesan wonten ing asmanipun Gusti Yesus kemawon. Srana pandonga konjuk Sang Rama, lan tumedhakipun Sang Roh Suci, pasamuwan Samaria nampeni kasampurnaning baptis. ALLAH RAMA, ngemu teges bilih sedaya umat-Ipun, ingangkat putra dening Gusti Allah. Srana jejer minangka putra, umat kepareng ngaturi “Abba, Rama”; wusana kagungan wenang tampa warising kratoning Allah. SANG PUTRA, mratelakaken bilih tuking kawilujenganing umat punika mligi ing pakaryan kawilujenganipun Gusti Yesus Kristus ingkang kepareng nebus lan milujengaken umat kalawan sangsara sinalib seda lan wungunipun. SANG ROH SUCI, mratelakaken bilih Rohipun Gusti Allah piyambak ingkang kepareng nuntun lampahing para pitados mujudaken kawilujengan tumuju ing kasampurnanipun. Inggih kawilujengan wonten ing Allah Rama lan Allah Putra. Srana asma tetiga ingkang sampun nalesi pratandhaning baptis, samesthinipun anggen kita gesang tansah mratelakaken kebabaring Allah Rama-Putra-Roh Suci. Kumandel ing panjurung lan pitulunganipun Gusti, kebak ing sih katresnan dhateng Gusti miwah sesami saha kebak pangajeng-ajeng awit panuntuning Roh Suci.  Mugi kasagedna!|*AJ

Kohelet 3:1-15; Jabur 29; 1 Korinta 2:11-16 PAMAWASING KASUKMAN “Awit bab iku tumraping wong mau sawijining kabodhoan; sarta wong iku ora bisa mangreti, awit bab mau mung bisa kawawas cara kasukman.” (1 Korinta 2:14) Sampun sawetawis wekdal pasamuwan dalem ing dusun ngalami defisit anggaran. Kawitanipun nalikan  pasamuwan katempuh ing pageblug covid-19 ingkang njalari pakempalan pangibadah, badhea kebaktian minggu punapa dene bidston lan pakempalan pandonga sumene sawetawis.  Njalari pisungsungipun sami mandeg lan suda. Sangsaya anggenipun suda awit kathahipun warganing pasamuwan ingkang katimbalan. Kamangka warganing pasamuwan ingkang katimbalan punika kalebet pasamuwan ingkang sembada lan murwat pisungsungipun. Kepeksa sampun sawetawis wekdal, komisi-komisi ingkang adatipun pikantuk stimulan (arta saking greja), sampun sawetawis taun punika boten nampi awit dipun endegaken. Puji sokur konjuk Gusti, sanajan defisit anggaran, peladosaning pasamuwan miturut tata panggulawenthahing kapitadosan lan paseksinipun kapitadosan, taksih saged kebabar.  Ndilalah pikantuk pawarta bilih pamulanging pasamuwan ingkang sepuh, ingkang sewau jengkar saking antawisipun pasamuwan, tinilar seda dening putra lan semahipun. Kamangka piyambakipun saweg sakit lan mbetahaken pamulasara. Kadospundi rigenipun pasamuwan nanggepi prekawis punika? Sanajan defisit anggaran, liripun boten wonten waragad kangge boyong lan ngupakara bapa pendhita emiritus, pradata lan pasamuwan sami saiyeg saekapraya anggenipun kepareng ngrimati bapa pendhita emiritus sanajan defisit anggaran. Bebasan  legan golek momongan. Punapa dene “tulung menthung” mbok menawi pancen leres. Nanging pasamuwan pitados bilih Gusti Allah piyambak ingkang mitulungi lan nyekapi. Punika pamawasing kasukman ingkang asring cengkah kaliyan pamawasing kedagingan.  Laras kaliyan pangandika: “awit bab iku tumraping wong mau sawijining kabodhoan; sarta wong iku ora bisa mangreti, awit bab mau mung bisa kawawas cara kasukman.” Mugi Gusti tansah mitulungi lan mberkahi! |*AJ   

Kohelet 2:1-11; Jabur 29; 1 Korinta 2:1-10 WERDHINIPUN KHOTBAH: PANUNTUNING ROH SUCI “Anggonku caturan utawa anggonku martakake ora nganggo tembung-tembung kang wasis kang ngyakinake, nanging kalawan yakin ing bab kakiyatane Sang Roh.” (1 Korinta 2:4) Nalikanipun aben ajeng kaliyan para pandhita saking pasamuwan GKI punapa dene saking greja pentakosta/kharismatik, blaka kemawon menawi ngraosaken minder. Mirunggan nalikanipun sami medhar pangandikanipun Gusti utawi khotbah. Para pandhita punika anggenipun kotbah mantep sanget. Pamijining tembung ingkang kaginakaken karaos trep. Napa malih kinanthenan pasemon ingkang sae sinartan pirantining paraga. Dereng malih  menawi pengkotbahipun lucu, remen guyon lan ndagel, sangsaya ingkang mirengaken sami bingah lan gumujeng. Benten sanget kaliyan pandhita GKJ ingkang anggenipun kotbah punika dlujur sajak serius lan njagi kaprabawan. Begja menawi taksih kepareng sami nyawang pamyarsanipun. Adhakanipun sami ndingkluk sinambi maos rancanganing kotbah. Njalari bosen lajeng sami ngantuk. Kotbahipun para pandhita GKJ ingkang kados makaten punika boten ateges boten wonten cecawisan. Ananging saestu peladosanipun pendhita GKJ punika “ngabehi”. Punapa kemawon peladosan ingkang wonten, kadosta pangibadah, bidston, mulasara tiyang sakit, sripah lan sanes-sanesipun, dados kewajibanipun pandhita. Memper menawi asring ketelasan wekdal anggenipun nyawisaken kotbah ingkang murwat. Rahayu menawi pangandikanipun Gusti dinten punika mratelakaken wigatosipun kakiyataning Sang Roh Suci ing salebeting khotbah, nglangkungi tembung ingkang wasis lan ngyakinaken. Sampurnaning pangibadah, satunggaling pandhita sajak gela awit nglengganani menawi kotbahipun awut-awutan. Awit dalunipun nengga pasamuwan ingkang kesrakat boter kober cecawis kotbah. Dumadakan wonten satunggaling pasamuwan ingkang ngaturaken jawat asta lan ngaturaken panuwun awit kotbahipun bapa pandhita njalari piyambakipun wurung anggenipun badhe nglalu. Elok sanget! Saestu pakaryaning Roh suci ingkang dhatan jinangkung ing salebeting khotbah. |*AJ.

Kohelet 1:1-11; Jabur 29; 1 Korinta 1:18-31 NAMUNG KUMANDEL GUSTI “Awit sarehne jagad sajroning kawicaksanane Gusti Allah ora wanuh marang Panjenengane kalawan kawasisane, mulane wus dadi keparenge Gusti Allah mitulungi rahayu marang para wong kang padha pracaya marga saka kabodhoaning pakabaran Injil.” (Kohelet 1:8) Wonten kemawon pambudidayaning jagad anggenipun nggayuh kawilujengan. Kadosdene Mark Zuckerberg, ingkang manggihaken media sosial Facebook; mbangun bungker ingkang santosa lan endah ing sangandhapipun pulo Kauai ing Hawai. Bunker utawi senthong ingkang mapan ing sangandhaping jogan punika kirang langkung wiyaripun 500 meter persegi. Dipun wawas minangka papan pangayoman “kebal kiamat”.  Makaten ugi kemajenganipun ilmu pengetahuan lan bioteknologi mirunggan ing babagan kloning lan ternak organ (stem sell agriculture), nyawabi manungsa nggayuh kawilujengan. Lumantar  sedaya kemajenganing jagad anggenipun sami ngudhari-sekedhik mbaka sekedhik kawasesanipun Gusti ingkang kineker. Wusana mangkenipun boten perlu malih kita nyuwun pirsa utawi nyadhong berkahipun Gusti. Jer samangke sedayanipun saged kaupadi manungsa piyambak.  Lah punapa sedaya kawicaksananing jagad punika dados mareming manungsa anggenipun nggayuh kawilujengan? Boten. Awit kawilujengan punika boten mapan ing sarana/piranti. Ananging wonten ing astanipun Gusti. Sanajan karancang miturut garis ingkang gumathok lan sampurna; malah kepara anyar, saestunipun sedayanipun nglaha kemawon. Cunduk kaliyan pangandika “Apa ana barang kang kena dikandhakake: “Delengen, iki anyar?” Awit iku dhek biyen wis ana, wis suwe banget sadurunge kita ana.” (Kohelet 1:10) Begja kita ingkang kaanggep bodho awit kumandel ing pakaryan kawilujenganipun Kristus Yesus. Jer kawilujengan kita sampun winengku ing asmanipun.  Jer Gusti Yesus  sampun kepareng sangsara sinalib seda nebus dosa-dosaning jagad. Sauger kumandel, panggah wilujeng. Wondene menawi wonten pandameling gesang ingkang sae, punika mligi awit cihnaning atur panuwun sokur konjuk ngarseng Gusti. Ancasipun boten sanes kaluhuraning asmanipun. Kumandela ing Gusti |*AJ

Dhaniel 2:24-49; Jabur 72; Efesus 5:15-20 NGGLADHI AKAL BUDI “Mulane aja padha tanpa budi, nanging udinen supaya kowe ngreti, mungguh apa kang dadi karsaning Gusti.” (Efesus 5:17) Wradinipun,  kersanipun Gusti winarah nalikanipun perkawising gesang sampun kebabar. Kadosta wontenipun lindu punapa dene gunung bledos. Nanging nalikanipun sadaya punika dereng winarah, boten wonten tiyang ingkang mastani bilih punika kersanipun Gusti. Jer kersanipun Gusti punika nelakaken wewados lan kekeraning Gusti Allah piyambak. Sanajan ta makaten, minangka titah ingkang cinipta miturut gambar lan pasemonipun Gusti Allah, manungsa pinaringan akal budi ingkang ngeneraken manungsa ing margining karahayon. Pramila sampun samesthinipun, anggen kita sami ngeneraken gesang kedah tinalesan akal budi. Inggih akal budi punika ingkang nuntun manungsa mangertosi punapa ingkang dados kersanipun Gusti.  Awit saking makaten, akal budi kedah dipun udi. Dipun gladi murih sangsaya lantip lan limpad anggenipun mangertosi punapa ingkang dados kersanipun Gusti.  Laras kaliyan pangandika: “Mulane aja padha tanpa budi, nanging udinen supaya kowe ngreti, mungguh apa kang dadi karsaning Gusti.” Wondene umatipun Gusti ingkang kagolong limpad lan lantip miturut paseksenipun Kitab Suci boten sanes inggih punika Dhaniel, Hananya, Misael lan Azarya. “tinemune wong-wong mau tikel sapuluh anggone ngluwihi kapinterane para sarjana lan para juru gendam ing saindenging karajan.” (Daniel 1:20b) Ingkang dados pitakenan inggih punika, kados pundi anggenipun Dhaniel sak rencang-rencangipun saged nggladi akal budinipun ngantos lantip lan limpad? Sepisan, gesang miturut tata vegetatif, inggih punika mligi nedha jejanganan kemawon (Dhaniel 1:16). Kaping kalihipun, nebihi anggur lan sapiturutipun ingkang ndadosaken reged lan najising raga (Dhaniel 1:8). Saklajengipun, tansah setya tuhu mbangun sesambetan kaliyan Gusti Allah; nelakaken pandonga rambah kaping tiga saben dintenipun.  Ingkang pungkasan, kumandel ing berkahing Gusti.  Kados pundi mungguh ing gesang kita; punapa inggih sampun kepareng nggladhi akal budi?  Mangga sami katindakna!|*AJ